ww.03- Opmerkingen / aantekeningen

– Namen als “10 Geboden” , “leefregels” en “de Wet des Heren” zijn misleidend….
“Close reading” laat zien
- dat de zgn 10 geboden geen ge- en verboden zijn , maar
- dat ze universele wijsheden betreffen. (zie hieronder bij Waarden en Normen)
– Universeel , dus niet alleen voor “gelovigen” van belang.
* In dit werkstuk reserveer ik de term “andersdenkende” voor een atheïst , iemand die gelooft dat er géén god is. Dit is trouwens ook een geloof ! want het gaat over een onbewijsbaar iets….
* Ook de agnosten noem ik “andersdenkenden” : zij laten in het midden of er een god is of niet.
- En opmerkelijk genoeg , vanuit wetenschappelijk oogpunt gezien , is dit de meest korrekte houding , juist omdat het om een niet-bewijsbaar punt gaat !
In het hdstk “Woorden “ laat ik zien hoe vlgs mij de 10 geboden ingevuld kunnen worden voor de andersdenkenden (zonder hen “lastig te vallen” met God)
– Deze wijsheden gaan over jouw vrijheid en verantwoordelijkheid.
- Ze helpen je als je jezelf èn anderen zoveel mogelijk tot hun recht wil laten komen

Waarden en Normen , en de 10 geboden
Eerst wil ik uitleggen wat het verschil is tussen normen en waarden. Deze begrippen worden vaak in één adem uitgesproken (alsof ze hetzelfde zijn) , maar dat is onjuist.
- – waarden zijn algemene principes , zoals bijv “vrijheid van meningsuiting” , “geen diskriminatie” , etc.
  - Dit soort waarden zijn in onze grondwet geformuleerd ; het is de grond waarop ons wettenstelsel gebaseerd is. De grondwet geeft aan hoe wij willen samenleven (= onze cultuur !)
- – normen geven aan in hoeverre je aan een waarde voldoet. Normen kennen goed- en afkeurgrenzen
  - Meestal staan er straffen op overschrijding van de afkeurgrens.
    - Waarden zijn ruimer , in sommige situaties zelfs strijdig met elkaar ! Dan sta je voor een dilemma waarbij je moet kiezen welke waarde je voorrang geeft , in die situatie op dat moment !
      - (Een volgende keer kan net weer iets anders zijn. Maar je kan ook anders kiezen omdat je bijgeleerd hebt….)
– Onze Nederlandse wetgeving is zo’n normenstelsel , een verzameling van ge- en verboden , normen (grenzen) stellend bij de algemenere principes (waarden !) in de grondwet.
- Het blijkt bijzonder moeilijk, zo niet onmogelijk, om een waterdicht stelsel van normen op te stellen. Want dan moeten er grenzen afgesproken worden
  - Bijv : wanneer is er sprake van vrije menings-uiting en wanneer van opzettelijke kwetsing / belediging / laster , etc.
- Daarom hebben we :
- * hele muren vol met wetboeken en jurisprudentie (= interpretatie in konkrete situaties) ,
- * advocaten die gespecialiseerd zijn in diverse delen van het rechtsgebied (bijv. strafrecht , fiscaliteit , etc)
- * èn advocaten die op zoek zijn naar een gaatje in de letter van de wet , (soms) voorbijgaand aan de geest ervan….
– Nu terug naar de 10 Geboden :
Namen als “10 geboden” en “de wet des Heren” zijn misleidend…. Ze werken in de hand dat de 10G als normen worden opgevat , dus als religieuze wetten
- Een uitspraak als “oh , jij gelooft nog , dan moet je je aan de 10 geboden houden” is veelzeggend ; ook buitenstaanders zien het vaak zo.
- – Dat het in de 10G niet om normen gaat kun je al zien aan het feit dat er nergens “boetes/straffen” staan op niet “voldoen aan het gestelde”.
  - Wèl zie je een algemene waarschuwing (2^e, 3^e) en een aanmoediging (5^e)
- – Er staat inderdaad vaak “Gij zult (niet)….”. Maar ik lees dit niet meer als “moeten”
  - Als iemand u de weg vraagt , antwoordt u toch ook met uitdrukkingen als “bij de 2^e kruising moet je rechtsaf, en vlak voor de brug moet je linksaf….”. Dit is geen echt “moeten” ; het betekent dat je de vrager aanraadt de weg te volgen die je aangeeft. Betekent niet dat er geen andere wegen zijn (misschien zelfs wel korter , maar moeilijker uit te leggen). Het betekent dat ik hem aanwijzingen geef die in de gegeven situatie optimaal zijn. Maar de vrager is vrij om een andere route te nemen , al dan niet per ongeluk…..
- Ik lees dit “Gij zult (niet)…” dus als advies op een kwestie waar ik mee zit , als richting waarin ik mijn reactie / oplossing (misschien wel het beste) kan kiezen
– Ik denk dat het bovenstaande al een behoorlijke onderbouwing is , maar hopelijk werd in de afzonderlijke uitwerkingen der statements nog duidelijker dat de zgn 10 Geboden alleen over waarden gaan
Waarom leg ik hier zo de nadruk op ? Omdat de strekking hiervan is dat we ons leven niet volgens voorschriften moeten willen leiden , maar met een eigen verantwoordelijkheid voor te maken keuzes.
- Dit besef geeft tevens ruimte aan anderen die andere keuzes maken. Je wordt er toleranter van !
Als je je leven invult met regeltjes volgen , leg je eigenlijk de verantwoordelijkheid voor je daden bij de regelgevende (hogere ?) instantie. Zie hfdst. Goeroe

– Hoewel waarden in de geschiedenis niet altijd het zelfde gewicht toegekend krijgen , zijn ze duurzamer dan de normen die we er bij stellen. Door maatschappelijke ontwikkelingen , technische en medische vorderingen leven mensen nu onder andere omstandigheden dan vroeger. Daar kan bij horen dat normen aan modernere inzichten worden aangepast ; de waarden zelf zullen wel blijven….
- Bijv “eerbied voor leven” en de (medische) mogelijkheden voor abortus en euthanasie

– Volgens de Bijbel zouden de 10 Geboden aan Mozes geopenbaard zijn , maar ze waren toentertijd al min of meer bekend bij volken in die buurt.
Dat ook destijds al behoefte was aan nadere uitwerking van deze waarden (principes !) voor specifieke situaties zie je in Leviticus , waar honderden normen (geboden en verboden !) worden geformuleerd.
- Het is trouwens van alle tijden dat mensen (aan wijze personen) vragen naar wat er in een konkrete situatie gedaan “moet” worden. (Denk aan de vele anekdotes waar iemand een vraag stelt aan de rabbi)
  Advies vragen is verstandig , maar het moet je eigen afweging zijn om het al dan niet te volgen

– In het openbare leven (TV , cabaret , etc) worden de 10 Geboden tegenwoordig met enig dédain benaderd.
Dit heeft mi. veel te maken met de moraliserende wijze waarop ze aan mensen zijn voorgehouden. Een flink deel van de clerus heeft daar aan bijgedragen. Niet zelden bedoeld om :
- – de mensen genoegen te laten nemen met heersende sociale (onrechtvaardige) toestanden. “Later” zouden ze het beter krijgen, in het hiernamaals beloond worden, etc
- – of om ze een schuldgevoel aan te praten als ze zich onvoldoende / niet aan de 10Geboden zouden houden ; bang maken voor de gevolgen (in het hiernamaals)
  - (hiermee houd je ze in het gareel van jouw interpretaties)
- – en ook om ze tot financiële offers te brengen waarmee (monumentale) kerkgebouwen gebouwd konden worden, of kunst bekostigd…. Mensen hebben nu eenmaal de neiging om schuld(gevoel) af te willen kopen
  - Dit alles , terwijl die kerkleiding zelf zich nogal eens onttrok aan wat die mensen moesten verduren….
Maar , eerlijk is eerlijk , mensen hebben hier zelf ook schuld in. Het is mij althans opgevallen dat heel veel mensen graag hebben dat anderen zeggen wat ze moeten doen. Daar mopperen ze dan toch nog vaak wel over , maar ze hoeven niet zelf te kiezen. Ze kunnen achteraf altijd zeggen “dat ze wel moesten….” , etc.

– Sociale vooruitgang is niet in de eerste plaats te danken aan wat “kerken” in de maatschappij inbrachten , terwijl toch hun grond-boodschap weldegelijk vrijmaking / verheffing tot doel stelt. Hypocrisie !
Ik kan me hierdoor levendig voorstellen dat personen/instellingen die wèl verbetering nastreefden een gloeiende hekel hadden aan “godsdienst/religie”

Ik herinner me een plaat met een voorstelling van de smalle en de brede weg , resp leidend naar hemel en hel.
In de Bijbel is naar ik meen sprake van “de brede weg der Wet” (en in Psalm 119 ?). Net andersom…..
Vlgs mij is de smalle weg die van eigen keuzes maken en verantwoordelijkheid nemen. (ipv naar wetten / regels leven)

Verticaal / horizontaal ?
Ik kan me indenken dat gelovigen vinden dat ik de 10 Geboden teveel in het horizontale vlak trek : ik maak er ethische adviezen van , ik ontdoe ze teveel van het vertikale goddelijke tintje….
Dan wil ik opmerken dat het overgrote deel van de Bijbel een verzameling is van verhalen die tonen hoe mensen onder verschillende omstandigheden hebben gekozen , ten goede of ten kwade. Aanzettend tot denken. Dat is ook ethiek.
Een gelovige kan toch zelf gewoon geloven dat de waarden (waarmee hij dealt) hem via-via aangereikt zijn door God.
- Nuance : vlgs de Bijbel zouden de 10 Geboden aan Mozes geopenbaard zijn , maar ze waren toentertijd al verregaand bekend bij volken in die buurt (bijv in Syrië).
Misschien is de (humanistische) opvatting dat het om verzamelde menselijke ervaringen / wijsheden gaat wel korrekt !!
- Het belangrijkst vind ik dat men de validiteit van deze waarden inziet…. , dat ze niet uit-de-tijd zijn

Zonde ?
Het is haast niet te geloven dat deze 10 Geboden , in wezen woorden van vrijheid , meestal gepresenteerd worden als beklemming.
- Ook door buitenstaanders : “oh , jij gelooft (nog) , dan moet je je aan de 10 Geboden houden” ….met de intonatie dat jouw leven daardoor ingeperkt wordt !!
Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat het zover gekomen is ?
Ik denk dat het begrip “zonde” daar behoorlijk debet aan is : meestal uitgemeten als aanwijsbare afwijking van deze “geboden”. Er zijn pekel-zondes , zondes en dood-zondes ; het is helemaal “uitgerekend” en er hangt een idee van schuld-belijden (biechten) en/of boete-doening omheen.
Voor zover ik weet is de oerbetekenis van zonde anders. Als een kind een kopje naar de keuken wil brengen en het valt kapot , zeg je “zonde” in de betekenis van “jammer”. Het kind had pech of maakte een foutje , maar beging absoluut geen zonde , toch ? (eerder het tegendeel) Wel zonde is dat het kopje aan zijn bestemming onttrokken is.
- (Hartstikke goed intussen als je de ontwikkeling van het zelfvertrouwen van het kind belangrijker vond dan het risiko van een kapot kopje)
Van zonde spreek je wanneer jij iets/iemand aan zijn eigenlijke bestemming onttrekt , anders inzet dan de bedoeling , etc.
- Bijv wanneer jij een kind inzet voor kinderarbeid
Ik ben bang dat “zonde” nogal eens verkeerd werd/wordt uitgelegd, cq misbruikt…… bijv voor (machts)doeleinden van partikulieren of instituties.
We zitten nu wel met de erfenis van een gesneden en gewortelde opvatting erover.

In de “statements” en uitleg kun je een mooie lijn terugvinden : van God , via jezelf naar je medemens
- – ten eerste stelt God wie Hij is , en hoe te herkennen : als bevrijdend
  - Dit is een deklaratie !
    - en hierop volgen “adviezen” hoe je (innerlijke) vrijheid te handhaven
- – nergens aan ondergeschikt / afhankelijk van te zijn
  - (dit komt eigenlijk ook steeds terug in de volgende aanwijzingen)
- – het tweede belangrijkste : geen verstarde denkbeelden (bijv : fixaties , vooroordelen) over echt alles ,
  - en vooral niet die aan anderen opdringen / opleggen
- – dan in het derde : op eigen verantwoordelijkheid leunen
- – en in het vierde : tijd nemen voor bezinning
– in de volgende zes : hoe we ook de ander tot zijn recht laten komen
- (en daarin bewijzen we ook onszelf steeds een dienst)
- – geen wrok tegen opvoeders
- – niemand om persoonlijke redenen het zwijgen opleggen (lett. en fig.)
- – (intieme) relaties respekteren , geen brokken nalaten
- – niets heimelijk wegnemen ; niets noodzakelijks onthouden
- – betrouwbaar zijn in uitspraken (over anderen)
- – anderen niets af-gunnen (genoeg hebben aan eigen mogelijkheden)
  - en hier is de cirkel rond : je bent terug bij “afhankelijkheid” als je begeerte (te) groot wordt
Een andere redelijk herkenbare lijn is de afname van het abstrakte .

In de taal-column van Ton den Boon in Trouw 2023-08-19 zijn er talloze invullingen van een “11e gebod”, sommige grappig , andere serieuzer. Kennelijk is er behoefte om aan te vullen , konkludeert TdB.
Eén die hij niet noemde , en die mij aanspreekt is (afkomstig uit een gespreksronde)
“Gij zult u verstandig voortplanten”
Destijds speelde dit item nog niet. Ik heb geen idee van de omvang van de wereldbevolking. Maar in 1950 bestond de wereldbevolking uit 2,5 miljard , in 2023 uit 8 miljard mensen. In sommige regio’s is nog forse groei te verwachten , in andere stabiliteit of krimp. Per saldo is het vooruitzicht dat er in 2085 bijna 10,5 miljard personen op de wereld rondlopen (zie demografische site https://www.populationpyramid.net/nl/wereld-aarde/ )
Ook nu al worden tal van wereldproblemen veroorzaakt door wat we inmiddels als overbevolking mogen zien. Met ons gedrag bedreigen we plant- en diersoorten , milieu en klimaat in waarneembare mate.

Wat ik verstandig vind aan bovengenoemde formulering is dat niet gedefinieerd is hoeveel nageslacht verantwoord zou zijn. Dat er dus geappelleerd wordt aan de eigen verantwoordelijkheid van mensen.
Zo past ie uitstekend bij het rijtje van 10.